Kennisartikel

De cruciale rol van gezondheid in ruimtelijke ontwikkeling

Nederland is actief bezig met het verbeteren van de fysieke leefomgeving. Hierbij spelen diverse factoren een cruciale rol: van infrastructuur en mobiliteit, tot woningbouw, groenvoorzieningen en waterbeheer. In dit rijtje hoort nog een dimensie thuis die vaak vergeten wordt ondanks de enorme impact op de mens: gezondheid.

Inwerkingtreding Omgevingswet

Op 1 januari 2024 is de Omgevingswet in werking getreden. Eén van de maatschappelijke doelen van de Omgevingswet is het bereiken en in stand houden van een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit. Binnen de kaders van deze wet moeten overheden eigen gezondheidsambities vastleggen en uitwerken voor de fysieke leefomgeving. Bovendien wordt het met de invoering van de Omgevingswet verplicht om gezondheid mee te wegen in het vaststellen van omgevingsplannen en het verlenen van omgevingsvergunningen. Dit houdt in dat gezondheid vanaf nu een weigeringsgrond is voor het verlenen van vergunningen. De invoering van de Omgevingswet biedt hiermee een middel om de ambitie voor een gezonde leefomgeving werkelijkheid te laten worden.

Ambities gemeenten

Veel gemeenten hebben de ambitie om de gezondheid van inwoners te verbeteren en een prettige leefomgeving te creëren. In de inrichting van de fysieke leefomgeving ligt een unieke kans en tegelijkertijd een grote opgave om de volksgezondheid te beschermen en te bevorderen. Hoewel deze ambitie doorgaans duidelijk zichtbaar is in de Omgevingsvisie, ontbreekt het thema vaak in de afwegingskaders die worden gebruikt bij beleidsontwikkeling.

Achtergrond invloed leefomgeving op gezondheid

De inrichting van de leefomgeving heeft grote invloed op de gezondheid van haar inwoners. Daarbij dwingt een veranderend klimaat ons steeds meer tot aanpassingen, zoals het verminderen van luchtverontreiniging, het omgaan met hittestress en het beheersen van wateroverlast. Bovendien beïnvloedt onze omgeving de keuzes die we maken, met directe gevolgen voor onze persoonlijke gezondheid. Dit gedrag wordt mede gestuurd door infrastructuur, voorzieningen en voedselaanbod. Een gezonde fysieke leefomgeving is een leefomgeving die als prettig wordt ervaren, die uitnodigt tot gezond gedrag en waar de druk op de gezondheid zo laag mogelijk is (RIVM). In een gezonde leefomgeving word je gestimuleerd om te bewegen, te ontspannen en om elkaar te ontmoeten. Er is een goede milieukwaliteit en de omgeving is biodivers en klimaatbestendig. Daarnaast is er ruimte voor water en groen.

Domein overstijgende opgave

Het creëren van een gezonde leefomgeving is een complexe uitdaging waarin verschillende vakgebieden samenkomen, zoals duurzaamheid, groenvoorzieningen, mobiliteit, klimaatadaptatie, sociale voorzieningen, veiligheid en gezondheid. Het is dan ook geen apart beleidsveld, maar een onderdeel van bestaand beleid (groen-, sociaal-, woon-, recreatie- en mobiliteitsbeleid). Bij gemeenten ontbreekt het nog aan een integrale blik op deze opgave. Een domein overstijgende aanpak is echter noodzakelijk om gezondheid in de volledige breedte van het ruimtelijk domein te kunnen borgen. Hierbij is samenwerking met de GGD op het ruimtelijk vlak van essentieel belang wegens hun uitgebreide kennis over de (omgevings-)factoren die van invloed zijn op de gezondheid van inwoners.

Hoe kan NCOD jou helpen?

Wij helpen jouw gemeente met een integrale aanpak voor de integratie van gezondheid in de instrumenten en ruimtelijke processen van jouw gemeente. Dit doen wij aan de hand van de volgende stappen:

Quickscan van de status van de leefomgeving en kwetsbaarheid van bewoners in de gemeente.
Prioritering op basis van de quickscan en ambitie van de gemeente.
Gezondheidsindicatoren koppelen aan prioriteiten.
Advies over op te nemen waarden van gezondheidsindicatoren in beleid.
Implementatie van de geadviseerde gezondheidsindicatoren in beleid.